लेखक : शंकर तिवारी
(विश्लेषण) :चालीस महिना – एउटा राजनीतिक शिशुको विकासको कालखण्ड हुदै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी यही किशोरावस्थामा छ, तर यसको जन्मकथा नै विशेष छ: चालीस महिनाको विकासकाल भएको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले एउटा विशेष जन्मकथा बोकेको छ। संस्थापक जेलभित्र, पहिलो महाधिवेशन बाँकी, तैपनि सात महिनामै संसदमा चौथो शक्तिको रूपमा उभिन सफल यस दलको उदय केवल राजनीतिक सफलता होइन, एउटा सामाजिक मनोविज्ञान हो।
भ्रष्टाचार विरुद्धको आक्रोश, कुशासनप्रतिको असहिष्णुता र मानवीय गरिमाको लागि उठ्ने स्वरले यसलाई जनताको हृदयमा स्थान बनाउन मद्दत गरेको छ। तर आज, राष्ट्र निर्वाचनको तयारीको नाजुक बेलामा, रास्वपाको गर्भमा नै विश्वासघातको बिजुली चम्केको छ। प्रमुख सचेतकको जिम्मेवारी पाएका व्यक्तिहरूको पलायनले एउटा गहन प्रश्न जन्माएको छ: राजनीतिक दलको वास्तविक शक्ति कोसँग छ? के यो शीर्षस्थ कुनै चुनिन्दा चेहराहरूसँग छ, वा तल्लो तहका समर्पित, निस्वार्थ, अनाम योद्धाहरूसँग? रवि लामिछाने रास्वपाको डीएनए हुन्, तर दलको आत्मा त्यो सामूहिक सपना हो जसलाई अनगिन्ती अनाम युवाहरूले आफ्नो हृदयमा बोकेका छन्।
नेता आउँछन् र जान्छन्, तर कार्यकर्ताहरू नै हुन् शाश्वत आधारस्तम्भ। यो नाजुक क्षणमा संविधान संशोधन, न्यायपालिकाको सशक्तीकरण, निर्वाचन प्रणालीमा सुधार, शिक्षा र कृषिलाई प्राथमिकता दिने जस्ता जनआकाङ्क्षाका एजेन्डालाई अगाडि बढाउन सबैलाई एकजुट हुनुपर्ने बेलामा पद र पदोन्नतिको लागि भित्री कलहले जनताको विश्वाससँग खेलवाड गर्ने कुरा गम्भीर चिन्ताको विषय हो। नदीको दर्शन यहाँ लागू हुन्छ: जो मुख्य धारामा रहन्छ, लगातार परिमार्जित हुँदै अगाडि बढ्छ, उनी मात्र समुद्रसम्म पुग्छन्। जो किनार-किनारमा बग्छ, उ बगरमै सुकिहराउँछ। रास्वपाको यात्रा मुख्य धाराको यात्रा हो – सिद्धान्तको, जनताको आकाङ्क्षाको, र राष्ट्रिय गरिमाको यात्रा। यसैले रास्वपालाई पूर्ण बहुमतले सरकार चलाउने एक कार्यकालको अवसर दिइएमा, उसले आफ्नो वाचा पूरा गर्छ कि गर्दैन भन्ने कुरा हेरौं।
यदि उसले पुरानो दलहरूको भ्रष्ट मार्ग अपनायो भने, जनताले उसलाई इतिहासको कूडादानमा फ्याँक्न सक्छन्। तर अहिले रूखमा चढाएर फेद काट्ने मूर्खता नगरौं। राजनीतिमा शक्ति सत्तामा होइन, सिद्धान्तमा हुन्छ। नेतामा होइन, कार्यकर्तामा हुन्छ। चेहरामा होइन, चरित्रमा हुन्छ। आजको संकट रास्वपाको लागि एउटा परीक्षा हो – सिद्धान्त र सत्ताबीचको चयनको परीक्षा। यो नेपाली राजनीतिको भविष्य निर्धारण गर्ने क्षण हो।
हालका घटनाक्रमले एउटा गहिरो प्रश्नलाई जन्म दिएको छ: एउटा राजनीतिक दलको असली शक्ति कहाँ निहित हुन्छ? के यो शीर्षस्थ नेतृत्वमा हो, वा तल्लो तहका उनी कार्यकर्ताहरूमा, जसको नाम कहिल्यै हेडलाइनमा आउँदैन ? यो लेख एउटा साधारण कार्यकर्ताको हृदयको आवाज हो, जसले मान्छन् कि रास्वपाको डीएनए रवि हुन् तर आत्मा नेताहरू होइनन्, तर त्यो सामूहिक सपना हो जसलाई अनगिन्ती युवाहरूले बोकेका छन्।
नेता गएको दुःख होइन, कार्यकर्तालाई छोडेको अपमान हो
म रास्वपाको वर्तमान राजनीतिक भूचाललाई एक कार्यकर्ताको हैसियतले हेर्दैछु। धेरैले नेताहरूको गन्तव्यको बारेमा कुरा गर्छन्, तर मेरो लागि, वास्तविक पीडाको स्रोत त्यो होइन। वास्तविक पीडा त त्यबेला सुरु हुन्छ जब त्यो नेतृत्व, जसप्रतिको हामीले अथाह विश्वास राख्यौं, आफ्नो व्यक्तिगत उन्नति वा पदको लागि त्यही स्वार्थरहित कार्यकर्ताहरूलाई पछि छोडेर हिँड्छन्। यो एउटा विश्वासघात हो, र यहीँबाट असल राजनीतिको मर्म निको हुन्छ।
लोकतन्त्र: स्वतन्त्रताको दुई पाटा
लोकतन्त्रको मूलभूत सिद्धान्त नै स्वतन्त्रताको हो। यसको अर्थ केवल बोल्ने वा आलोचना गर्ने हक मात्र होइन, तर उठेर अर्को ठाउँमा जाने हक पनि हो। त्यसैले, जब कोही नेता पार्टी छोड्छन्, म त्यसलाई लोकतान्त्रिक प्रक्रियाको एक अंग मान्छु।
तर, लोकतन्त्रको अर्को अवस्था पनि छ: जिम्मेवारी। र यहीँबाट हामी पार्टीको वास्तविक आधारशिलासम्म पुग्छौं। एउटा पार्टीको दीर्घकालीन समृद्धि र टिकाउपन सधैं उसको नेतामा निर्भर हुँदैन; यो निर्भर हुन्छ उनीहरूको निष्ठामा, जो:
· सडकमा उभिनेहरू: जो हतारमा पनि पार्टीको झण्डा ठाडो राख्छन्।
· ब्यानर बोकेर हिँड्नेहरू: जसले आफ्नो परिवार र सामाजिक जीवनमा पनि पार्टीको सिद्धान्तलाई प्रतिनिधित्व गर्छन्।
· सपना बोकेर हिँड्नेहरू: जसले आफूलाई भएको समय, श्रम र स्रोत पार्टीको लागि लगानी गर्छन्, कुनै तत्काल प्रतिफलको आशा नगरी।
· बिनास्वार्थ पार्टी बनाउनेहरू: जसको नाम कहिल्यै चिठ्ठामा हुँदैन, तर जसको योगदान बिना पार्टीको अस्तित्व असम्भव छ।
त्यसैले, मेरो दृष्टिकोणमा, अटल सत्य यहीँ हो: नेतृत्वलाई परिवर्तन गर्न सकिन्छ, तर कार्यकर्ताको विश्वासलाई सजिलै स्थानान्तरण गर्न सकिँदैन।
रास्वपा: केवल पार्टी होइन, एउटा सामाजिक-राजनीतिक आन्दोलन
रास्वपा को हो ? यो कुनै दशक लामो भूमिगत आन्दोलन वा पुरानो राजनीतिक हैसियतबाट उत्पन्न भएको होइन। यो एकदमै भिन्न रूपमा जन्मिएको हो। रास्वपा भनेको:
· युवाको मोहभङ्गको प्रतिफल: पुरानो, गतिरोधमा परेको राजनीतिक प्रणालीप्रति भएको असन्तुष्टिको सकारात्मक अभिव्यक्ति।
· पारदर्शिताको खोज: एउटा यस्तो प्रणालीको माँग, जहाँ नीति र जवाफदेहिता सत्ताको केन्द्र बनुन्।
· विकल्पको लागि आकांक्षा: केवल विरोध गर्ने होइन, तर एक कार्यशील र प्रगतिशील विकल्प निर्माण गर्ने इच्छाशक्ति।
· परिवारवाद र भ्रष्टाचार विरुद्धको प्रतिरोध: पैसा र विरासतले होइन, योग्यता र सिद्धान्तले मार्गदर्शन गर्ने राजनीतिको संकल्प।
यसको अर्थ स्पष्ट छ: रास्वपाको मूल शक्ति कुनै एक चर्चित व्यक्तित्वमा होइन, तर त्यो सामूहिक चेतनामा छ, जसले यी मूल्यहरूलाई जिउँदो राखेको छ।
नेताहरूको आवागमन: समस्या होइन, समाधानको भाग हो
यो स्वीकार गर्नु पर्छ कि कुनै पनि नयाँ आन्दोलनमा विभिन्न प्रकारका व्यक्तिहरू आकर्षित हुन्छन्। केही आदर्शवादी छन्, त केही अवसरवादी पनि छन्। जब अवसरवादीहरूले आफ्नो लक्ष्य पूरा भएको महसुस गर्छन् वा पार्टीले आफ्नो मूल्यमा अडिग रह्यो भनेर देख्छन्, तिनीहरूको जाने प्रक्रियालाई म “समस्याको लक्षण” होइन, बरु “समाधानको एक चरण” को रूपमा हेर्छु।
यो एउटा स्वच्छता अभियान (Filtering Process) हो। यसले:
· पार्टीलाई शुद्ध गर्छ: स्वार्थी तत्त्वहरू स्वतः बाहिरिन्छन्।
· अनुशासन बढाउँछ: जो बाँकी रहन्छन्, तिनीहरू एक-अर्काप्रति र पार्टीको सिद्धान्तप्रति बढी प्रतिबद्ध हुन्छन्।
· मूल्य केन्द्रित बनाउँछ: पार्टीको संरचना र नीतिहरू व्यक्तिविशेषको लागि होइन, बरु सिद्धान्तको आधारमा बन्न थाल्छ।
यसरी, रास्वपा आज एउटा नेतृत्व नर्सरी (Nursery) को रूपमा कार्य गरिरहेको छ। यसको माटोबाट नै त्यो वास्तविक, दिगो र मूल्य-आधारित नेतृत्व उब्जनेछ, जसले केवल पदको लागि होइन, बरु एक मिशनको लागि काम गर्नेछ।
रवि लामिछाने: व्यक्ति होइन, प्रणालीसंगको भिडन्तको प्रतीक
रवि लामिछाने राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको डीएनए हुन्। यही कारणले गर्दा पुरानो र नयाँ शक्तिहरूले पार्टीको यो डीएनएलाई बिरामी बनाउन खोजिरहेका छन्। उनीहरूलाई थाहा छ – यदि डीएनए कमजोर भयो भने, रोग प्रतिरोधक क्षमता कम हुन्छ। यसैले यस केसलाई केवल एक व्यक्तिको व्यक्तिगत संघर्षको रूपमा हेर्नु ठूलो भूल हुनेछ। उनी एक व्यक्ति मात्र होइनन्, तर एउटा प्रतीक हुन्। उनी नेपाली राजनीतिको प्रचलित प्रणाली र स्थापित शक्तिकेन्द्रहरूबीच भइरहेको टकरारको मूर्त रूप हुन्।
एउटा सन्देश: उनको मामिलाले देखाउँछ कि लोकप्रियता र वैकल्पिक शक्तिले स्थापित स्वार्थहरूलाई चुनौती दिंदा, प्रणालीले कसरी दमनकारी रूप लिन सक्छ।
एउटा सवाल: के राज्यको सम्पूर्ण शक्ति एक व्यक्तिमाथि प्रयोग गर्नु आवश्यक थियो? के यसले न्यायको प्रक्रियालाई प्रभावकारी ढंगले पूर्व-निर्णय गर्यो?
एउटा सम्भावना: उनी राजनीतिको वरिपरि छन्। आशा गरौँ, अदालतले उनलाई निर्दोष भनी निर्णय गर्छ र उनको नेतृत्वमा नयाँ संगठन र व्यक्तिहरू मिलेर शक्तिशाली वैकल्पिक दिशा प्रदान गर्न सक्छन्। उनीसँग रहेको ऊर्जा, साहस र वैकल्पिक दृष्टिले उनलाई यस पुस्ताको एक प्रमुख राजनीतिक व्यक्तित्व बनाउनेछ।
अन्तिम निष्कर्ष: कार्यकर्ता नै शाश्वत आधारस्तम्भ
यसैले, हामी कहाँ छौं ? रास्वपा कमजोर भएको छैन। यो परिष्कृत भइरहेको छ। यो काँचा लोहाको जस्तो छ, जसलाई आगोमा तातेर हतौडाले हानेपछि मात्र त्यो फलाम बलियो र टिकाउ बन्छ।
नेताहरू आज आउँछन् र भोलि जान्छन्। तर, त्यो आधार, त्यो नींव, जसमाथि यो सबै निर्माण भएको छ—त्यो कार्यकर्ताको अटल विश्वास, त्यो सपना र त्यो निष्ठा—त्यो सधैंको लागि रहन्छ। कुनै पनि पार्टी शीर्षस्थ नेतृत्व बिना टिक्न सक्छ, तर कार्यकर्ता बिना एक क्षण पनि टिक्न सक्दैन।
त्यसैले, मेरो विश्वास, मेरो आशा र मेरो राजनीतिक दृष्टिकोण यहीँमा केन्द्रित छ: रास्वपाको भविष्य नेताहरूले होइन, कार्यकर्ताहरूले निर्माण गर्नेछन्। म पूर्ण रूपमा विश्वस्त छु कि यो आन्दोलन, यो विकल्पको लौ, अझ बलियो हुँदै जानेछ र एक दिन यसले नेपालको राजनीतिक भूलोकलाई पारदर्शी, युवा-केन्द्रित र न्यायपूर्ण बनाउनेछ। किनभने, अन्तिम रूपमा, नेतृत्व र नेता परिवर्तन हुन सक्छ, तर कार्यकर्ताको हृदय परिवर्तन गर्न सकिँदैन।
