रामबहादुर बानियाँ
पोखरा। बाटुलेचौर पुष्पाजीको दाइ एकजना सहायक अञ्चलाधिस हुनुहुन्छ भनेर सानैमा सुनेको थिए । त्यतिबेला सहायक अञ्चलाधिस हुनु भनेको चानेचुने कुरा थिएन । के हो त नाम भन्दा ? गोविन्द भनिन्थ्यो । यि कुराहरु जसरी सुनिए त्यसरी नै रहे । इन्द्रराज्य लक्ष्मी मा.वि. (कन्या स्कुल) मेरो घरकै समिपमा रहेको थियो । उक्त स्कुल रहेको ठाउँलाई डण्डी भनिन्थ्यो । त्यहाँको नयाँ विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्षमा गोविन्द बहादुर के.सी. चुनिनु भयो भन्ने खबर आयो ।
को होला ? गोविन्दबहादुर भन्ने मेरो मनमा खुल्दुली थियो नै, जौमेसोले भेट पनि भयो । पहिलो भेटमै उहाँको छुट्टै छाप मेरो मनमा प¥यो । साइनो जोडेर बोल्ने, ममता दर्शाउने, सहयोगी भावना, विनयशिलता उहाँमा व्याप्त पाएँ । मेरो भलाम मामाको दाजुभाई उहाँहरु, त्यो नाताले म भान्जा पर्ने, मेरो फुपु सासुका देवर उहाँ, त्यो नाताले म ज्वाई पर्ने । उहाँले जीवनभर मलाई ज्वाईको नाताले सम्बोधन गरी रहनु भयो । वि.सं. २०५६ सालमा विन्ध्यवासिनी मा.वि. बाटुलेचौरको स्वर्णमहोत्सव मनाइन लागिएको थियो । त्यही अध्ययन गरेको पूर्व विद्यार्थी हुनुको नाताले उहाँ बरोबर विद्यालयमा आइरहने, सघाउने, सरसल्लाह र सहयोग प्रदान गरिरहनु भयो ।
उहाँका ३ भाइनै एक भएर सहयोग गर्ने एकमत भएर जुट्ने एकजना सदस्य भएमा वा एकजनाले सहयोग गरेमा तिनै जनाले सदस्यता लिने अनि तिनै जनाले सहयोग गर्ने गर्नुहुन्थ्यो । त्यस्तो अभियानमा बैनिहरुलाई समेत समावेश गर्नुहुन्थ्यो । हामीले विन्ध्यवासिनी मा.वि.का पूर्व विद्यार्थीहरुलाई संगठित गर्ने “भू.पू. विन्ध्यवासिनी विद्यार्थी मञ्च” गठन गर्दा प्रारम्भिक चरणमै आजीवन सदस्यता लिएर मनोवल उकास्ने गर्नुभएको थियो । स्वर्ण महोत्सव भव्य रुपले सम्पन्न भयो ।
सायद केही भूलचूक पनि भएन होलान तर कमजोरी भन्दा पनि सबल पक्षलाई जोड दिइरहनु भयो । त्यस कार्यले आयोजक वर्गलाई सकारात्मक उर्जा प्रदान गरि रहन्थ्यो, कर्तव्य पथमा जुट्न थप प्रेरित गरिरहन्थ्यो । वि.सं. २०५७ सालमा विन्ध्यवासिनी मा.वि. बाटुलेचौरलाई उच्च मा.वि. मा रुपान्तरण गर्न पूर्वाधार जुटाउने उद्देश्यले श्रीमद्भागवत महापुराण एवम्राष्ट्रिय महायज्ञ आयोजना गर्ने भयौँ । त्यस आयोजक समितिमा रहेर सक्रियतापूर्वक उल्लेखनिय सर–सल्लाह, सहयोग गरिरहनु भयो, गोविन्द बहादुर के.सी. ले । महायज्ञको समापनकै क्रममा प्रमुखवाचक वाचन शिरोमणि नारायण प्रसाद पोखे्रलज्यूलाई इन्द्रराज्य लक्ष्मी मा.वि.को तर्फबाट उहाँले र सम्पूर्ण क्लवहरुको तर्फबाट नवराज थापाले सम्मान गर्दै आगामि बर्ष इ.रा.ल.मा.वि. लामाचौरमा श्रीमद्भागवत महापुराण आयोजना गर्न अग्रिम निमन्त्रण गर्नु भयो । उहाँहरुको सद्भावबाट नारायण गुरु प्रभावित हुनु भै, अर्काे वर्ष आयोजना गर्न सहमति प्रदान गर्नुभयो ।
महायज्ञ आयोजना गर्न १ बर्षको समय बाँकी थियो । १ वर्षको तयारी अवधिमा उहाँ असाध्यै धेरै खट्नु भयो, सबै जनमानसलाई पनि परिचालित गराउनु भयो । विन्ध्यवासिनी मा.वि.को आयोजक समितिमा रहेर मैले प्राप्त गरेका ज्ञान अनुभवलाई एक आपसमा साटासाट ग¥यौँ । महायज्ञलाई अझै परिस्कृत र अविष्मरणीय बनाउन उहाँ र म विच गहन छलफल हुन्थ्यो । कुनै योजना बनाएपछि यसको गाम्भिर्यता र विविध पक्षले पार्ने प्रभाव बारेमा चर्चा, परिचर्चा समिक्षा भइरहन्थ्यो र हामीले सकारात्मक प्रभाव रहने ठहर गरिसकेपछि छलफलको प्रस्तावको रुपमा बृहत भेलामा पेश गथ्र्यौँ ।
महायज्ञको तयारीको क्रममा विभिन्न ठाउँ, क्षेत्रमा महायज्ञ सहयोग समिति गठन गर्न कहिले पुरुन्चौर, कहिले भलाम, कहिले अर्मलामा हामी जाने गथ्र्याैँ । कहिले थकित भएर फर्कन्थ्यौँ भने कहिले हर्षित र कहिले प्रेरित भएर फर्किन्थ्यौँ । यसरी फर्किदा धेरै जसो मेरो घर भएर फर्किने गथ्र्याैँ । कहिले काँही मेरो पुरानो घरको बेडमा पल्टिएर सुस्ताउनु हुन्थ्यो । विदेशमा कार्यरत, अध्ययनरत हाम्रो यस क्षेत्रका मानिसहरुलाई समेटेर महायज्ञ परिचालन गर्नुपर्छ भनेर हामीले एउटा विचार ल्यायौ र महायज्ञको पुस्तिकामा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग उपसमितिमा संगठित ग¥यौ । यो विचार पछि प्रभावकारी पनि ठहरियो ।
उहाँको निस्वार्थ प्रयास, एकलव्य झै निरन्तरको लगाव अनि टिम परिचालन गर्ने कौशलको कारण महायज्ञ अभूतपूर्व रुपले सफल रह्यो र तत्काल संकलित सहयोगलाई परिचालन गर्ने तर्फ उहाँ अगाडि बढ्नुभयो र समयमै भवन निर्माण पनि भयो । समयको क्रमसँगै म र उहाँ असाध्यै नजिक भयौँ, घनिष्ठ भयौँ । मसँगको कुराकानीमा उहाँ भन्नुहुन्थ्यो “म लामो समय हेटौँडा बसेँ, त्यहाँ विभिन्न क्षेत्रमा रहेर समाजसेवामा जुटिरहेँ, अव म यही जन्मथलोमा बसेर सबैसँग चिनापर्ची गर्दै यस क्षेत्रकै समाजसेवामा समर्पित हुने विचार गरेको छु ।” नभन्दै मृत्युपर्यन्त आफ्नो बाचा निभाइरहनुभयो । उहाँ विश्वहिन्दु महासंघको विरगन्जमा आयोजना भएको पहिलो राष्ट्रिय भेलाको आयोजक हुनु हुन्थ्यो । यसकारण विश्वहिन्दु महासंघको केन्द्रिय संस्थापक पनि हुनुभयो ।
विश्वहिन्दु महासंघलाई कास्की जिल्लामा स्थापना गर्न उहाँको उल्लेखनिय भूमिका रहेको थियो । वाचन शिरोमणि पं. नारायण प्रसाद पोख्रेलज्यूको गोलिहानी हत्या गरिएपछि पोखराबासी स्तब्ध बन्न पुगे । सामाजिक क्षेत्रमा उल्लेखनिय सेवा पु¥याउनु भएका गुरुको व्यक्तित्व, कृतित्व र योगदानलाई जीवन्त राख्न गठित स्व. नारायण प्रसाद पोख्रेल स्मृति प्रतिष्ठानको स्थापना र परिचालनमा उहाँको अग्रणि भूमिका रहयो । “जातिय सद्भाव र राष्ट्रिय अखण्डताको लागि क्षेत्री एकता आजको आवश्यकता” भन्ने मूलमन्त्रलाई आत्मसाथ गर्दै क्षत्री समाज नेपाल सक्रियरुपमा उदायो । क्षत्री समाज नेपालको केन्द्रिय सल्लाहकार समितिमा रहेर उहाँले गहन समन्वयकारी भूमिका निर्वाह गर्नुभएको थियो । कहिलेकाँही विवाद खटपटहुँदा त्यसलाई जित– जितको सिद्धान्त अवलम्बन गरी विवादलाई शान्त पार्न सघाएका पनि धेरै उदाहरणहरु छन्। विभिन्न संघसंस्थामा रही दिल खोलेर सहयोग गर्नुहुन्थ्यो ।
उहाँले बोलेको सहयोग पु¥याउन घडेरी बेचेको अवस्थाको म प्रत्यक्षदर्शी पनि हु । करिब १०० रोपनीको हाराहारीमा जग्गा भएको सुरथेश्वर शिवालयलाई यस क्षेत्रकै धार्मिक तथा अध्यात्मिक धरोहरको रुपमा विकास गर्न २÷२ पटक महायज्ञको आयोजना गरि पूर्वाधार खडा गर्नु भएको थियो उहाँले । उहाँ हाम्रा मांगलिक कार्यमा हुने अनावश्यक खर्च, तडक भडकबाट चिन्तित हुनुहुन्थ्यो । यसलाई समयमै सुधार नगर्ने हो भने भोलि मध्यम वर्गको लागि ठूलो समस्या वन्न सक्छ भनेर बारम्बार सचेत गराउनुहुन्थ्यो । आफ्ना एक मात्र छोराको शुभ विवाह पनि साधारण रुपमै सम्पन्न गर्नुभयो । अहिलेको जस्तो प्रिति भोजमा खर्च हुने लाखौँ रकम लाई बचाएर स्थानिय संघ, संस्था, आमासमूह, विद्यालय, पुस्तकालय, पत्रकार भवनलाई सहयोग प्रदान गर्नु भयो ।
रु. चार लाख भन्दा बढी सहयोगबाट यस क्षेत्रका थुप्रै संघसंस्था लाभान्वित भएका छन् । उक्त सहयोग प्रदान कार्यक्रमको प्रमुख आतिथ्यता तत्कालिन क्षेत्रिय प्रशासक अर्जुनबहादुर भण्डारीले गर्नुभएको थियो । हेटौँडा स्थित भुटन देवि मा.वि. को संरक्षण, उन्नति र विकासमा उहाँको योगदान अहम थियो । लामो समय उक्त विद्यालयको व्यवस्थापन समिति एवम् सल्लाहकारमा बसेर उहाँले सहयोग गरी रहनु भयो । उहाँ पोखरा छँदा पनि व्यवस्थापन समितिको बैठकको लागि प्रतिक्षामा बसीरहनु हुन्थ्यो भूटनदेवी मा.वि. परिवार । भुटन देवि मा.वि. का शिक्षक विद्यार्थीहरु शैक्षिक भ्रमणमा पोखरामा आउँदा होटलमा बस्न नपरोस भन्ने हेतुले आफ्नो घरमा छुट्टै बासस्थान निर्माण गर्नुभएको थियो । विद्यालय प्रति उहाँको गहिरो लगाव थियो ।
पश्चिमाञ्चल क्षेत्रकै शिक्षाका ज्योति स्वामि नित्यानन्दको योगदानलार्य जीवन्त राख्न नित्यानन्द सर्भिस फाउण्डेसन र नित्यानन्द पुस्तकालयको स्थापना गर्नु भएको थियो भने इ.रा.ल.मा.वि.मा कार्यरत शिक्षक कर्मचारहिरुको मनोबल उकास्न “तोरण गौरी अक्षयकोष” स्थापना गरी बर्षेनी शिक्षकहरु र विद्यार्थीहरु पुरस्कृत एवम्सम्मानित हुने व्यवस्था गर्नुभएको थियो । जीवनको उत्तरार्धतिर उहाँले आफूलाई फोटोग्राफी क्षेत्रमा व्यवस्त गराउनु भयो । पोखरा क्षेत्रमा आयोजना हुने हरेक मांगलिक कार्य, पुण्यकार्य, वा पितृकार्यको निमन्त्रणा प्राप्त गर्दा उहाँ जसरी पनि सहभागिता जनाउनु हुन्थ्यो । आफुले लिएर आएको क्यामेराले फोटाहरु खिच्नुहुन्थ्यो उक्त फोटाहरु काठमाण्डौ लगेर प्रत्येक को २–२ प्रति सफा गर्नु हुन्थ्यो ।
जस मध्ये एकप्रति आफ्नो संकलनमा राख्ने र एकप्रति सम्बन्धित पक्षलाई उपहार स्वरुप प्रदान गर्नुहुन्थ्यो । त्यतिबेला उहाँलाई भेट्न, उहाँको निवासमा पुग्दा फोटाहरु एलबममा राख्ने र त्यस्ता फोटाहरु संरक्षणमै व्यस्त पाउँथे मैले । भेटघाट गर्न उहाँको निवासमा पुग्दा केही न केही नखाइ फर्कनै नदिने उहाँको अचम्मैको बानि थियो । घरमा मान्छे आइदिँदा हर्षित बन्ने गर्नुहुन्थ्यो । त्यसैविच नेपालमा कोरोनाको कहर व्यापक भयो । कोरोना कालमै मैले उनलाई यि फोटाहरुलाई सार्वजनिक प्रदर्शन गर्नुपर्छ भन्दा उहाँ खुशी हुनु भएको थियो ।
मैले मेरा साथि सुनिल उलक समक्ष यो प्रस्ताव राख्दा “हुन्छ गरौ न” भन्नु भएको थियो । कोरोना कालमै ग्ाँइ दुर्घटनाको बारेमा अध्ययन गर्न सुनिलजी मेरो घरमा आउँदा गोविन्दज्यूसँग भेटाउन सकिन । पछि कोरोना मत्थर भएपछि भेटघाट गराउने मेरो इच्छा थियो । त्यही पापी कोरोनाले उहाँलाई हामीबाट सदाको लागि छुटाएर लग्यो ।हामीले यो क्षेत्रको सकारात्मक व्यक्तित्वको धनि, समाजसेवी बुद्धिजीवि र अत्यन्तै सहयोगी गोविन्दबहादुर के.सीलाई गुमायौँ ।
