काठमाडौं । भारतको रक्सौलदेखि काठमाडौँसम्मको अन्तरदेशीय विद्युतीय रेलमार्गको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) तयार भएलगत्तै वैशाख अन्तिम सातासम्म प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डको भारत भ्रमण हुने निश्चित भएको छ ।
रक्सौल काठमाडौँ रेलमार्गको सम्भाव्यता अध्ययनको काम सकेर प्रारम्भिक डीपीआर समेत बुझाइसकेको भारतीय कम्पनी कोंकण रेलवे कर्पोरेसन लिमिटेडले आगामी दुई हप्ताभित्र अन्तिम डीपीआर तयार पारिसक्ने र त्यसलगत्तै प्रधानमन्त्री प्रचण्डको भारत भ्रमणको मिति घोषणा गरिने भएको हो ।
कूटनीतिक र अनौपचारिक स्तरबाट भएका छलफलले एजेन्डाहरू तयार पारेको र त्यसमध्ये सबैभन्दा प्राथमिकतामा रक्सौल–काठमाडौँ रेलमार्गलाई अघि बढाउने विषय रहेको कूटनीतिक स्रोतले जनाएको छ । ‘भ्रमणलाई अर्थपूर्ण बनाउनुपर्छ भन्ने भारतीय पक्षको भनाइ थियो । त्यसका लागि दुई देशबीच कूटनीतिक र अनौपचारिक स्तरमा धेरै विषयमा छलफल भइरहेको छ । भारतले मुख्य गरी रक्सौल–काठमाडौँ विद्युतीय रेलमार्ग निर्माण कार्यलाई अघि बढाउने विषय प्राथमिकतामा राखेको छ,’ स्रोतले भन्यो, ‘डीपीआर तयार पार्ने काम अन्तिम चरणमा पुगेको र वैशाखको दोस्रो सातासम्म बुझाउने भन्ने भएपछि त्यसैलाई भ्रमणको मुख्य आकर्षण बनाउने गरी मिति घोषणा गर्ने तयारी भइरहेको छ ।’
१० पुसमा प्रधानमन्त्री नियुक्त भएदेखि नै प्रचण्डले भारत भ्रमणमा जान चासो देखाइरहेका थिए । तर, भारतले भ्रमणमा पर्याप्त गृहकार्य गर्नुपर्ने भन्दै औपचारिक निमन्त्रणा दिएको थिएन । यद्यपि, भ्रमणको तयारी स्वरूप दुवै पक्षले निरन्त छलफल भने गरिरहेका थिए । भारतले महत्वपूर्ण परियोजनामा काम अघि बढ्ने गरी भ्रमणलाई अर्थपूर्ण बनाउनु पर्ने भन्दै आएको थियो ।
यसअघि भारतीय विदेश सचिव विनयमोहन क्वात्राको नेपालको दुई दिने भ्रमणका क्रममा पनि यस विषयमा छलफल भएको थियो । भ्रमणका क्रममा काठमाडौंस्थित भारतीय दूतावासले सार्वजनिक गरेको विज्ञप्तिमा ‘क्वात्राको भ्रमणमा प्रस्तावित काठमाडौं–रक्सौल रेल परियोजनालाई अघि बढाउन आवश्यक पर्ने प्रक्रियागत कार्यलाई दु्रत रूपमा अगाडि बढाउने सहमति भएको’ उल्लेख थियो । परियोजनालाई अघि बढाउने भनिए पनि यसको आर्थिक मोडालिटी र प्रविधिको विषयमा ठोस सहमति हुन सकेको थिएन । क्वात्राले प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र उपप्रधान तथा तत्कालीन भौतिक पूर्वाधारमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठसँग यस विषयमा छलफल गरेका थिए ।
प्रस्तावित रक्सौल-काठमाडौं रेलमार्गको लम्बाइ १३६ किलोमिटर हुने छ ।
नेपालले यो परियोजनालाई अनुदानमा बनाइदिन आग्रह गरे पनि भारतले ऋण वा अनुदान भन्ने स्पष्ट पारेको छैन । स्रोतका अनुसार क्वात्राको भ्रमणका क्रममा छलफल भए पनि निचोड निस्कन सकेको थिएन । यस विषयमा प्रधानमन्त्रीको भ्रमणका क्रममा छलफल हुने र सम्झौताका क्रममा भारतले आर्थिक मोडालिटीका बारेमा स्पष्ट पार्ने सम्भावना छ । भारतले यसैलाई ‘अर्थपूर्ण सम्झौता’ का रूपमा प्राथमिकतामा राखेको छ ।
प्रस्तावित रक्सौल-काठमाडौं रेलमार्गको लम्बाइ १३६ किलोमिटर हुने छ । नेपाल र भारतबीच २०७६ भदौ १५ मा रक्सौल-काठमाडौं रेलमार्गको प्रारम्भिक सम्भाव्यता अध्ययनका लागि समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर भएको थियो । भारतीय रेल्वे प्राविधिकले २०७५ को जेठ २५ गतेबाट प्रारम्भिक सम्भाव्यता अध्ययन सुरु गरेका थिए ।
अरू एजेण्डा के छन् ?
यससँगै दुईवटा जलविद्युत आयोजना र एउटा प्रसारण लाइन निर्माणसम्बन्धी सम्झौतामा समेत प्रधानमन्त्री प्रचण्डको भारत भ्रमणका क्रममा हस्ताक्षर गर्ने तयारी छ । जसअन्तर्गत ७५६ मेगावाटको तमोर जलविद्युत आयोजना र ४८० मेगावाटको फुकोट कर्णाली जलविद्युत आयोजना छन् । साथै, भारत हुँदै बंगलादेशसम्मको प्रसारण लाईन निर्माणको विषयमा पनि सम्झौता हुनेछ ।
यस्तै भ्रमणका क्रममा दुई देशबीच क्यूआर कोडमार्फत वित्तीय कारोबार गर्नसक्ने यूनिफाइड पेमेन्ट्स इन्टरफेस (यूपीआई) प्रणाली लागू गर्ने सम्झौता समेत हुने भएको छ । डिजिटल कारोबारको विषयमा जीटुजी (सरकार–सरकार) सम्झौता हुने भएपनि यसका लागि आवश्यक पूर्वाधार के हुने भन्ने विषयमा भने कुनै छलफल र तयारी नरहेको स्रोतको भनाइ छ ।
प्रधानमन्त्री नियुक्त भएलगत्तै विभिन्न सञ्चार माध्यम र संसदमै आफ्नो पहिलो भ्रमण भारतबाटै हुने बताउँदै आएका प्रचण्डलाई भारतले नेपालको उतारचढावपूर्ण आन्तरिक राजनीतिका कारण निम्तो दिएको थिएन । ‘अहिले भ्रमणमा अर्थपूर्ण सम्झौता हुने गरी तयारी पनि भएको र सरकारको भविष्य पनि अनुमान गर्न सकिने भएपछि निम्तो दिन लागिएको हो,’ स्रोतले भन्यो ।
यसका साथै, भारतले गहुँ निर्यातलाई खुकुलो बनाउने र पोखरा तथा भैरहवा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका लागि हवाई रुटका विषयमा समेत छलफल गर्ने तयारी नेपाली पक्षको छ । तर भारतले गत वर्षको जेठदेखि परिमाणात्मक बन्देज लगाउँदै आएको गहुँ निर्यातमा सहयोग गरे पनि हवाई रुट दिने सम्भावना भने छैन ।
प्रधानमन्त्री नियुक्त भएलगत्तै विभिन्न सञ्चार माध्यम र संसदमै आफ्नो पहिलो भ्रमण भारतबाटै हुने बताउँदै आएका प्रचण्डलाई भारतले नेपालको उतारचढावपूर्ण आन्तरिक राजनीतिका कारण निम्तो दिएको थिएन । भारतीय राजदूतावास स्रोतका अनुसार प्रचण्डले चुनावी गठबन्धन र सरकार निर्माणमा देखाएको गठबन्धन फेरबदलको दौडले सरकारको भविष्यमाथि नै प्रश्न भएकाले औपचारिक भ्रमणको निम्तो दिन भारतले हतार गरेको थिएन । ‘अहिले भ्रमणमा अर्थपूर्ण सम्झौता हुने गरी तयारी पनि भएको र सरकारको भविष्य पनि अनुमान गर्न सकिने भएपछि निम्तो दिन लागिएको हो,’ स्रोतले भन्यो ।
राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिको निर्वाचनपछि प्रधानमन्त्रीले दोस्रोपटक संसदबाट विश्वासको मत प्राप्त गरेसँगै र नेपाली कांग्रेस सरकारमा सहभागी भएसँगै भारतले भ्रमणको विषयलाई पहिलेको तुलनामा केही चासो बढाएको थियो । यही बीचमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डको भारत भ्रमणको विषयमा छलफल गर्नैका लागि भारतका लागि नेपाली राजदूत शंकर शर्मा काठमाडौं आएर फर्किएका थिए । त्यस्तै प्रचण्डले दोस्रोपटक विश्वासको मत प्राप्त गरेको केही दिनपछि नेपालका लागि भारतीय राजदूत नवीन श्रीवास्तव पनि दिल्ली पुगेर फर्किएका थिए । दिल्लीबाट फर्किएपछि अघिल्लो हप्ता मात्रै प्रधानमन्त्री प्रचण्डसँग भेटेर राजदूत श्रीवास्तवले भ्रमणको विषयमा छलफल गरेका थिए ।
भाजपाका विदेश विभाग प्रमुख नेपाल आउँदै त्यस्तै प्रधानमन्त्रीको भारत भ्रमणको मिति घोषणा हुनुअघि भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) का विदेश विभाग प्रमुख विजय चौथाइवाले नेपाल आउँदैछन् ।
स्रोतका अनुसार उनी आइतबार सुदूरपश्चिम प्रदेशमा आयोजना हुने एउटा कार्यक्रममा सहभागी हुन सडकमार्ग हुँदै धनगढी आउने र त्यहाँबाट काठमाडौं आउने छन् ।
काठमाडौंमा चौथाइवालेले राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल, प्रधानमन्त्री प्रचण्ड, कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलगायत नेताहरूसँग भेट गर्ने योजना रहेको स्रोतको दावी छ ।
